Gdy wysokość alimentów jest zasądzona prawomocnym wyrokiem Sądu, od którego nie przysługują już żadne środki odwoławcze, pojawia się pytanie, czy można jeszcze w jakiś sposób zmienić tą wysokość, obniżyć bądź podwyższyć miesięczne należności, czy może wyrok będzie obowiązywał na zawsze? Otóż w polskim prawie istnieje możliwość zmiany zasądzonych alimentów w razie zmiany stosunków (art. 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Co to oznacza w praktyce, jakie dokumenty należy przygotować i co zrobić aby skutecznie wywalczyć zmianę zasądzonej kwoty?
Po pierwsze zmiana okoliczności faktycznych
Podstawą ustalenia wysokości alimentów są z jednej strony usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, z drugiej zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). W rezultacie oznacza to, że zmiana w jednym z tych zakresów powinna skutkować obniżeniem bądź podwyższeniem świadczeń. I tak:
- podwyższenia kwoty alimentów można domagać się jeśli zwiększą się usprawiedliwione potrzeby uprawnionego. Przykładowo będzie to sytuacja, gdy dziecko rozpocznie naukę szkolną i zaistnieje konieczność zakupu pomocy naukowych i dowozu do szkoły. Może być to przypadek zachorowania generującego konieczność przyjmowania na stałe leków, wyjazdów do poradni specjalistycznych bądź korzystania z rehabilitacji. Wreszcie pod wpływem czasu po prostu zmienia się zakres potrzeb życia codziennego i koszty utrzymania mogą wzrosnąć. Na podwyższenie kwoty alimentów wpływ ma też polepszenie zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pod tym pojęciem można rozumieć zdobycie dodatkowych kwalifikacji zawodowych, awans i podwyżkę pensji w pracy, otrzymanie sporej darowizny bądź odziedziczenie majątku tytułem spadku. Będzie to również przypadek ograniczenie wydatków, przykładowo poprzez ustanie obowiązku alimentacyjnego co do innych uprawnionych.
- przesłanką do obniżenia kwoty zasądzonych alimentów jest zmniejszenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego czyli przykładowo ustanie konieczności kosztownego leczenia bądź rehabilitacji, zmiana szkoły na położoną bliżej i ograniczenie kosztów dojazdów, wreszcie uzyskanie możliwości samodzielnego utrzymywania się np. przez dziecko, które skończyło edukację i podjęło pracę, bądź też zmniejszenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. W praktyce będą to najczęściej przypadki: utraty pracy, obniżenia wynagrodzenia, powstania problemów zdrowotnych generujących konieczność ponoszenia kosztów leczenia bądź powstanie obowiązku utrzymywania kolejnych osób (np. urodzenie się nowych dzieci, alimenty na rzecz rodziców będących w niedostatku).
Po drugie data, od której ma nastąpić zmiana
Wnosząc o zmianę wysokości alimentów należy zastanowić się od kiedy ma obowiązywać ta zmiana. Postępowanie sądowe może być bowiem długotrwałe i zanim Sąd wyda nowy wyrok może minąć długi okres. Z tego względu nie zawsze jest korzystnym, aby nowa wysokość alimentów obowiązywała dopiero „na przyszłość” od wydania wyroku, ale aby najlepiej zabezpieczyć swoje interesy warto wnosić o zmianę wysokości alimentów z datą wsteczną- tj. od momentu zajścia zmiany okoliczności faktycznych. Oznacza to, że przykładowo jeśli ojciec zobowiązany był do płacenia co miesięcznych alimentów na dziecko, a 1 czerwca 2016r. urodziło mu się kolejne dziecko, które ma obowiązek utrzymywać, to ma prawo domagać się obniżenia zasądzonych na pierwsze dziecko alimentów od daty 1 czerwca 2016r. mimo, iż z żądaniem tym wystąpił dopiero później np. w lutym 2018r. Analogicznie gdy uprawnione do alimentów dziecko po uzyskaniu pełnoletności, ukończyło szkołę i podjęło pracę od września 2017r., zobowiązany do alimentacji będzie mógł wnosić o orzeczenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego z datą wsteczną tj. od września 2017r. Podobnie jeśli uprawniona do alimentów żona dowie się dopiero w lutym 2018r., że zobowiązany do alimentów mąż od lipca 2017r. dostał awans w pracy i zarabia 3 razy więcej niż w momencie zasadzania alimentów ma prawo domagać się zmiany zasądzonej wysokości już od lipca 2017r. (nawet jeśli datą wystąpienia z żądaniem będzie luty 2018r.).
Po trzecie pozew
Aby zmienić wysokość zasądzonych alimentów trzeba wystąpić do sądu z odpowiednim powództwem. Składa się je przed sądem rejonowym właściwym miejscowo ze względu na miejsce zamieszkania osoby pozwanej bądź uprawnionej do alimentów (jeśli jest ona powodem). Przy żądaniu obniżenia alimentów zobowiązany do alimentów pozywa uprawnionego, natomiast przy żądaniu podwyższenia alimentów to uprawniony pozywa zobowiązanego. Opłata sądowa od tego rodzaju pozwu wynosi 5% od wartości przedmiotu sporu, którą stanowi 12-miesięczna różnica między obecnymi alimentami a wysokością alimentów żądanych. Innymi słowy jeśli obecne alimenty wynoszą 500 zł a uprawniony domaga się ich podwyższenia do 750 zł to opłata sądowa wynosić będzie 5% z (250 zł x 12msc) czyli 150 zł. Jeżeli osoba występująca z żądaniem nie jest w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny może wnosić o zwolnienie od kosztów sądowych. Do wniosku powinno być dołączone oświadczenie, według ustalonego wzoru obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie. W pozwie należy wskazać sąd do którego kierujemy pozew, imiona i nazwiska stron, ich przedstawicieli ustawowych (jeśli stroną jest np. małoletnie dziecko) i pełnomocników (jeśli występują w sprawie) wraz z miejscem zamieszkania każdej osoby, a także numer PESEL lub NIP powoda. Powinniśmy również precyzyjnie określić o jaką kwotę domagamy się zmiany świadczonych alimentów, a także uzasadnić żądanie poprzez dokładne wyjaśnienie zmiany sytuacji, jaka zaszła po wydaniu pierwotnego wyroku. Chodzi w tym miejscu o porównanie zakresu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego i możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego istniejących obecnie z tymi stanowiącymi podstawę wcześniejszego rozstrzygnięcia. Warto dla wykazania zaistniałej zmiany załączyć do pozwu dowody dokumentujące powyższe np. zaświadczenia lekarskie, dokumenty z urzędu pracy, wypowiedzenie umowy o pracę, dowody na wysokość wynagrodzenia, rachunki i faktury potwierdzające wydatki, można również wskazać imiona, nazwiska i adresy świadków którzy mają wiedzę o wskazywanych przez nas okolicznościach. W pozwie powinna też znaleźć się informacja, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie dlaczego. Bardzo ważne, aby na koniec pozwu złożyć własnoręczny podpis i wymienić wszystkie składane wraz z nim załączniki. Każdorazowo pozew powinien być złożony w dwóch egzemplarzach- jeden dla sądu, drugi dla strony przeciwnej. Warto jednak przygotować sobie dodatkowy egzemplarz dla siebie, do którego dołączy się dowód nadania listem poleconym (jeśli wysyła się pozew za pośrednictwem poczty ) bądź na którym zostanie przybita pieczątka potwierdzająca złożenie bezpośrednio w biurze podawczym sądu. Jeżeli pozew będzie zawierał braki formalne sąd wezwie do ich uzupełnienia, w przeciwnym razie prześle jeden z egzemplarzy dla pozwanego i wyznaczy termin rozprawy.
